कुनै समय कम कृषि उत्पादकत्व र बजार पहुँचसँग संघर्ष गरिरहेको महाशिला ग्रामीण नगरपालिकाले कृषि पशुधन मूल्य श्रृंखलामा नवीनता (IALVC) परियोजना मार्फत तरकारी बजारमा उल्लेखनीय रूपान्तरण गरेको छ। हेफर इन्टरनेशनल नेपाल र ENPRED नेपालसँगको साझेदारीमा कार्यान्वयन गरिएको यस पहलले कृषि परिदृश्यमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याएको छ, किसानहरूलाई सशक्त बनाएको छ, बर्बादी घटाएको छ र आर्थिक वृद्धिलाई बढावा दिएको छ।
पहिले, महाशिलाका किसानहरूले कृषि प्रगतिमा बाधा पुर्याउने धेरै चुनौतीहरूको सामना गर्नुपरेको थियो। बेमौसमी तरकारीहरूको उत्पादन कम थियो, र उचित बजारीकरणको अभावले फर्सी, काँक्रो, हरियो पातदार तरकारी र स्क्वास जस्ता उत्पादनहरूको ठूलो मात्रामा बर्बादी भयो। आधुनिक कृषि प्रविधिको अभाव, प्राविधिक ज्ञानको अभावले किसानहरूलाई आफ्नो क्षमतालाई अधिकतम बनाउनबाट रोकेको थियो। व्यक्तिगत खेती अभ्यासहरूको अर्थ कम उत्पादन थियो, जसले गर्दा बजार पहुँच गाह्रो भयो। अपर्याप्त सिँचाइ सुविधाको कारण धेरै किसानहरूले आफ्नो जमिन बाँझो छोडे, जसले गर्दा राम्रो जीविकोपार्जनको खोजीमा बसाइँसराइ बढ्यो।
यी चुनौतीहरूलाई पहिचान गर्दै, IALVC परियोजनाले कृषि क्षेत्रलाई रूपान्तरण गर्न रणनीतिक हस्तक्षेपहरू शुरू गर्यो। किसानहरूलाई किसान व्यवसाय स्कूल (FBS) मा तालिम दिइयो, तिनीहरूलाई आधुनिक कृषि प्रविधिहरूको ज्ञानले सुसज्जित गरियो,उत्पादन, र जलवायु-स्मार्ट कृषि अभ्यासहरू। किसानहरूले उत्पादकत्व बढाउन मल्चिङ, कम्पोस्ट मल र जैविक-कीटनाशक प्रयोग गर्न सिक्दै प्रविधि अपनाउने कार्य प्रमुख केन्द्रबिन्दु बन्यो। सिँचाइ समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न, परियोजनाले किसानहरूलाई प्लास्टिक पोखरी, नहर र सिँचाइ पाइपहरू प्रदान गर्यो, जसले खेतीको लागि पानीको उपलब्धता सुनिश्चित गर्यो। थप रूपमा, पहलले समूह खेती र थोक उत्पादनलाई प्रोत्साहन गर्यो, जसले बजार पहुँचमा उल्लेखनीय सुधार ल्यायो।
महाशिला सामाजिक उद्यमी महिला सहकारी (SEWC), साक्रिया SEWC, र पैयुनकोट SEWC जस्ता महिला नेतृत्वको सहकारी मार्फत बजारीकरण एउटा प्रमुख सफलता थियो। यी सहकारीहरूले किसानहरूको उत्पादन सङ्कलन र बजारीकरणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए, तिनीहरूलाई पोखरा, वालिङ, स्याङ्जा, बुटवल, कुश्मा र बेनी जस्ता प्रमुख बजारहरूसँग जोड्दै। पहिले हेफरद्वारा समर्थित कृषि-एम्बुलेन्सले कुशल यातायातलाई सहज बनायो, फसल पछिको क्षति कम गर्यो र ताजा तरकारीहरू समयमै उपभोक्ताहरूसम्म पुग्यो भनी सुनिश्चित गर्यो।यस पहलको प्रभाव अभूतपूर्व रहेको छ। ५९८ भन्दा बढी किसानहरू अहिले व्यावसायिक तरकारी खेतीमा संलग्न छन्, ११२९ रोपनी (५७ हेक्टर) जमिनमा गोलभेडा, बन्दा, काउली, आलु, खुर्सानी, केराउ र सिमी जस्ता उच्च मूल्यका बालीहरू खेती गर्दै। चार महिना भित्रै, किसानहरूले १३० टन तरकारी बेचे, ८५ लाख (६२,५०० अमेरिकी डलर) को प्रभावशाली राजस्व उत्पन्न गरे। महाशिला ग्रामीण नगरपालिकाले यो रूपान्तरणलाई समर्थन मात्र गरेको छैन तर १२ टन आलुको बीउ पनि प्रदान गरेको छ र नयाँ उत्पादन-सम्बन्धित अनुदानहरू पनि लागू गरेको छ। हेफर इन्टरनेशनल नेपालको सहयोगमा, गाउँपालिकाले प्रति किलो तरकारी बिक्रीमा नेरु ५ को बिक्री-आधारित अनुदान प्रदान गर्ने नीति पारित गरेको छ। आपूर्ति शृङ्खलालाई थप सुव्यवस्थित गर्न, उनीहरूले ३३ तरकारी सङ्कलन बिन्दुहरू स्थापना गरे र तौल गर्ने मेसिनहरू प्रदान गरे। यस सहयोगका साथ, किसानहरूले पहिले बाँझो जमिन प्रयोग गर्न थालेका छन्, जसमध्ये ६५ रोपनी पहिले नै समूह खेतीको लागि तयार पारिएको छ। थप रूपमा, यस पहलले विदेशमा बसाइँ सरेका युवाहरूलाई घर फर्कन र कृषिमा लगानी गर्न प्रोत्साहित गरेको छ, जसले श्रम बसाइँसराइको प्रवृत्तिलाई उल्टाएको छ।
यस परियोजनाले नेपालमा कृषि विकासको लागि नयाँ मापदण्ड स्थापित गरेको छ। अध्यक्ष ईश्वरी भुसालको दूरदर्शी नेतृत्वमा, महाशिला ग्रामीण नगरपालिकाले अब तरकारी सङ्कलन तथा प्रशोधन केन्द्रमा काम गरिरहेको छ, जसको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (DPR) पहिले नै तयार भइसकेको छ। नेपालभरका प्रमुख शहरहरूमा तरकारी बिक्री केन्द्रहरू स्थापना गर्ने योजना पनि बनिरहेको छ। सबैभन्दा उल्लेखनीय कुरा, स्थानीय सरकारले तरकारी ढुवानीमा अनुदान दिने नीति अगाडि बढाइरहेको छ, जसले गर्दा महाशिला तरकारी बजारीकरणको समर्थनमा यस्तो पहल लागू गर्ने नेपालको पहिलो स्थानीय सरकार बनेको छ।
हेफर इन्टरनेशनल नेपाल, महाशिला ग्रामीण नगरपालिका र ENPRED नेपालको सहयोगी प्रयासले कृषि चुनौतीहरूलाई दिगो अवसरहरूमा सफलतापूर्वक रूपान्तरण गरेको छ। किसानहरूलाई सशक्त बनाएर, बजार सम्बन्धलाई सुदृढ पार्दै, र समृद्ध कृषि पारिस्थितिक प्रणालीलाई बढावा दिएर, महाशिलाले नेपालभरि दोहोर्याउन सकिने व्यावसायिक तरकारी खेतीको मोडेलको लागि मार्ग प्रशस्त गरिरहेको छ। प्रगतिशील नीतिहरू र निरन्तर सहयोगका साथ, यो पहलले नेपाली कृषिको समृद्ध भविष्य सुनिश्चित गर्दै अन्य ग्रामीण नगरपालिकाहरूलाई प्रेरित गर्ने तयारीमा छ।
